Her yıl yüzbinlerce kişi hayatını kaybediyor: Sıtma hastalığı tedbir ve tedavi formülleri

25 Nisan Dünya Sıtma Günü için Dünya Sıhhat Örgütünün (DSÖ) şimdiki datalarını derledi.

Dişi anofel cinsi sivrisineklerin sokmasıyla aktarılan bir parazitin neden olduğu sıtma, DSÖ tarafından “tedavi edilebilir ve önlenebilir bir hastalık” olarak tanımlanıyor.

“Malarya” olarak da isimlendirilen hastalığın belirtileri ortasında ateş, titreme, baş ağrısı, yorgunluk, gözler ve deride sararma, nöbetler ve nefes darlığı yer alabiliyor.

DSÖ’nün geçen yıl aralıkta yayımladığı “2024 Dünya Sıtma Raporu”na nazaran, 2023’te dünyada 263 milyon sıtma olayı tespit edildi ve hastalık nedeniyle 597 bin kişi hayatını kaybetti.

Hastalığa karşı en savunmasız küme olan 5 yaş altı çocuklar, dünya çapındaki sıtma ölümlerinin yüzde 76’sını oluşturdu.

Küresel ölçekte tüm olayların yaklaşık yüzde 94’ünü ve ölümlerin yüzde 95’ini oluşturan Afrika’da 2023’te 246 milyon şahsa sıtma teşhisi konuldu.

Dünyadaki hadiselerin yüzde 50’den fazlası salgının en şiddetli yaşandığı Nijerya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC), Uganda, Etiyopya ve Mozambik’te kaydedildi.

Afrika’da orta ila yüksek bulaşma riski taşıyan 33 ülkede 2023 yılı içerisinde tahminen 12,4 milyon gebe, sıtmaya yakalandı. Sıtma nedeniyle düşük doğum yüküne sahip bebek doğumlarının yaklaşık 551 bini, hamilelere özel müdahalelerle önlendi.

Amerika kıtalarında toplam hadiselerin yaklaşık yüzde 77’si Brezilya, Kolombiya, Venezuela ve Bolivya’da görülürken Arjantin, Belize, El Salvador ve Paraguay çok az hadise görülmesi sebebiyle “sıtmadan arındırılmış” kategorisine dahil edildi.

Doğu Akdeniz bölgesindeki hadiselerin yüzde 35,2’si Afganistan ve Pakistan’da ortaya çıkarken Sudan’daki güvenlik sorunları, Yemen’deki data akışındaki kasvetler ve Somali’deki dataların niteliğiyle ilgili sorunlar yüzünden bu ülkelerle ilgili sağlam bilgilere erişilemiyor.

Öte yandan 2023’te Cibuti, Pakistan, Sudan ve Yemen hariç, bölgede bulunan başka ülkelerde sıtmadan ötürü vefat bildirilmedi.

Avrupa’da ise 2015’ten bu yana kimseye sıtma teşhisi konulmadı.

Dünya genelindeki sıtma olaylarının yüzde 1,5’i Güneydoğu Asya’da kaydedilirken bölgedeki teşhislerin yarısı Hindistan’da yapıldı.

DSÖ, sıtma bulaşma riski yüksek bölgelerde parazit taşıyıcı sivrisineklerden korunmak maksadıyla ilaçlı cibinliklerin kullanılmasını, sıtma kuşkusu durumunda sıhhat kuruluşlarına başvurulmasını ve tedavi sürecinde sıtma aşılarının kullanılmasını tavsiye ediyor.

Sıtma salgını görülen ülkelerde 2019’dan beri DSÖ’nün öncülüğünde Global Aşı ve Bağışıklama İttifakı (GAVİ), AIDS, Tüberküloz ve Sıtma ile Uğraş Global Fonu (Küresel Fon) ve Unitaid’in sağladığı finansmanla aşı uygulamaları yapılıyor.

Ekim 2023’te DSÖ, birinci sıtma aşısı olan RTS,S/AS01’in (RTS,S) devam eden uygulamasını tamamlamak için ikinci bir aşı olan R21/Matrix-M’yi (R21) önerdi ve riskli bölgelerde yaşayan çocuklar ortasında sıtmayı önlemek için kâfi aşı tedarikini sağladı.

Salgından etkilenen ülkelerle yürütülen kelam konusu teşebbüsler sayesinde 2000-2023 periyodunda 2,2 milyar sıtma hadisesinin önlendiği iddia ediliyor.

DSÖ’nün 2016-2030 periyodu için hazırladığı “Sıtma için Global Teknik Strateji”de belirlediği maksatlara ulaşmak için 2025 yılında sıtma araştırmalarına 9,3 milyar dolar yatırım yapılması gerektiği belirlendi.

Sıtma testleri, sıtma parazitinin ürettiği kimi proteinleri tespit ediyor lakin bu proteinleri üretmeyen mutasyonlu parazitler testlerde fark edilemiyor. Bu çeşit parazitler 2023’te birinci kere Burkina Faso, Çad, Togo ve Endonezya üzere 41 ülkede görüldü.

Türkiye’de, Sıhhat Bakanlığının çalışmalarıyla yerli sıtma enfeksiyonu bitirildi ve 2010’dan bu yana yalnızca yurt dışı kaynaklı hadiseler tespit ediliyor.

DSÖ’nün datalarına nazaran, 2022’de dünyada 249 milyon sıtma hadisesi tespit edilmiş ve hastalık nedeniyle 608 bin kişi hayatını kaybetmişti.